Негізгі бет
Генеалогиялық шежіреге шолу
Негізгі терминдер
| Термин | Мағынасы |
|---|---|
| Ататек шежіресі | Бір ұрпақтың бойында бір белгінің болуы немесе болмауын көрсететін диаграмма |
| Генотип | Ағзаның генетикалық құрамы (мысалы: TT) |
| Фенотип | Ағзаның физикалық сипаттамалары (мысалы: биік) |
| Доминантты аллель | Фенотиптік түрде басқа аллельде көрсетілген аллель |
| Рецессивті аллель | Доминантты аллель болмаған кезде ғана көрінетін аллель |
| Аутосомдық қасиет | Аутосомада орналасқан қасиет (жыныстық емес хромосома) |
| Жынысқа тіркескен қасиет | Екі жыныстық хромосоманың бірінде орналасқан қасиет |
| Гомозиготалы | Белгілі бір ген үшін екі бірдей аллельдің болуы |
| Гетерозиготалы | Белгілі бір ген үшін екі түрлі аллельдің болуы |
Ататек шежіресі
Ататек шежіресі белгілі бір белгінің бүкіл тұқым қуалаушылық заңдылықтарын талдау үшін қолданылады. Ататек шежіресі ата-аналар, ұрпақтар мен бауырлар арасында белгінің бар немесе жоқтығын көрсетеді.
Ататек шежіресін оқу
Ататек шежіресі отбасы мүшелері мен қатынастарды стандартталған белгілерді қолдана отырып бейнелейді.
Шежірені талдау арқылы біз генотипті, фенотипті анықтай аламыз және болашақта белгінің қалай берілетінін болжай аламыз. Шежірелерден алынған ақпарат белгілі бір аллельдердің қалай тұқым қуалайтынын анықтауға мүмкіндік береді: доминантты, рецессивті, аутосомдық немесе жынысқа тіркескен.
Ататек шежіресін оқуды бастау үшін:
- Қасиеттің доминантты немесе рецессивті екенін анықтаңыз. Егер бұл қасиет доминант болса, ата-ананың бірінде осы қасиет болуы керек. Доминантты қасиеттер ұрпақтан аттамайды. Егер бұл қасиет рецессивті болса, онда ата-аналарда бұл қасиеттің болуы міндетті емес, өйткені олар гетерозиготалы бола алады.
- Диаграммада аутосомдық немесе жынысқа тіркескен (әдетте Х-пен тіркескен) белгінің бар-жоғын анықтаңыз. Мысалы, X-пен тіркескен рецессивті белгілерден еркектер әйелдерге қарағанда әлдеқайда жиі зардап шегеді. Аутосомалық белгілер ерлерге де, әйелдерге де бірдей әсер етуі мүмкін (әдетте бірдей пропорцияда).
Мысал: Аутосомалық доминантты қасиет
Диаграммада отбасындағы сепкілдің тұқым қуалауы көрсетілген. Сепкілге арналған аллель (F) сепкіл жоқ аллельге (f) доминантты.
Тұқымның жоғарғы жағында сепкілдері бар әжесі (индивид I-2). Оның үш баласының екеуінде (II-3 және II-5 индивидтерінде) және оның үш немересінде (III-3, III-4 және III-5 индивидтерінде) осы белгі бар.
Мысал: Х-тіркескен рецессивті қасиет
Диаграмма отбасындағы дальтонизмнің тұқым қуалауын көрсетеді. Дальтонизм - рецессивті және X-пен байланысты қасиет
I ұрпақта ата-ананың екеуінде де мұндай қасиет болмайды, бірақ олардың балаларының бірі (II-3) дальтоник болып табылады. Ата-аналары сау болғандықтан, бұл қасиет рецессивті деп санауға болады. Сонымен қатар, бұл белгі әйелдерге қарағанда еркектерге көбірек әсер ететін көрінеді (бұл жағдайда тек ер адамдар зардап шегеді), сондықтан белгінің X-байланысты болуы мүмкін деген болжам жасалады.
Жалпы қателіктер мен қате түсініктер
- Отбасында көптеген адамдарда белгілі бір қасиеттің кездесуі әрдайым қасиеттің доминант екендігін білдіре бермейді. Доминант және рецессивтік терминдер белгінің отбасында қаншалықты жиі кездесетіндігімен емес, оның көріну жолымен анықталады. Шын мәнінде, сирек кездесетін жағдайларда белгілі қасиет рецессивті бола отырып, тұқымның барлық буынында көрінуі мүмкін.
- Сіз әрдайым жеке тұлғаның генотипін ататек шежіреге сүйене отырып анықтай алмауыңыз мүмкін. Кейде жеке адам белгілері бойынша гомозиготалы доминант немесе гетерозиготалы бола алады. Көбіне біз генотиптерді анықтау үшін жеке адам мен олардың ата-аналары, бауырлары мен ұрпақтары арасындағы қатынастарды қолдана аламыз. Алайда, барлық тасымалдаушылар әрдайым ататекте нақты көрсетілмейді және ұсынылған ақпарат негізінде анықтау мүмкін болмайды.
Талқылауға қосылғыңыз келе ме?
Әзірге посттар жоқ.