Негізгі бет
Жоғарғы сынып биологиясы
Course: Жоғарғы сынып биологиясы > Unit 5
Lesson 1: Тұқымқуалаушылыққа кіріспеТұқым қуалаушылық туралы жалпы түсінікпен таныстыру
Негізгі терминдер
| Термин | Мағынасы |
|---|---|
| Генетика | Биологиялық тұқым қуалаушылықты зерттейтін ғылым |
| Белгі | Жеке тұлғаның ерекше сипаттамасы |
| Ген | Ата-анадан ұрпаққа берілетін тұқым қуалаушылық бірлігі |
| Аллель | Геннің әртүрлі формаларының бірі |
| Генотип | Ағзаның генетикалық құрамы (мысалы: TT) |
| Фенотип | Ағзаның физикалық сипаттамалары (мысалы: ұзын) |
| Доминантты аллель | Басқа аллельге қарағанда басым, фенотипте көрінетін аллель |
| Рецессивті аллель | Тек доминантты аллель болмаған жағдайда ғана көрінетін аллель |
| Гомозиготалы | Белгілі бір ген үшін екі бірдей аллельдің болуы |
| Гетерозиготалы | Белгілі бір ген үшін екі түрлі аллельдің болуы |
| Пеннет торы | Генетикалық будандастыру нәтижесінде пайда болған генотиптер мен фенотиптерді болжау үшін қолданылатын диаграмма |
Мендельдік тұқым қуалау
Грегор Мендель бұршақ өсімдіктерінен бақылаған тұқым қуалау заңдылықтары қазіргі генетиканың негізін қалайды.
Мендель бойынша белгілерді "тұқым қуалайтын элементтер" анықтайды, олар гендер деп аталады. Гендер әр түрлі нұсқаларда немесе аллельдерде болады, доминантты аллельдер рецессивті аллельдерге басым болып, айқын көрінеді. Рецессивті аллельдер доминантты аллель болмаған кезде ғана пайда болады.
Жыныстық жолмен көбейетін организмдердің көпшілігінде әр ген үшін екі аллель болады (әр ата-анадан біреуден). Бұл жұп аллельдер генотип деп аталады және дененің сыртқы түрін немесе фенотипін анықтайды.
Мендельдің заңдары
Ағзада гаметалар түзілген кезде, әрбір гаметалар геннің кездейсоқ бір көшірмесін ғана алады. Бұл ажырау заңы деп аталады.
Мендельдің екінші заңы - тәуелсіз тұқым қуалау заңы, онда бір геннің аллельдері басқа геннің аллелдерінен гаметаларға тәуелсіз сұрыпталады деген.
Пеннет торлары және ықтималдық
Пеннет торы генетикалық шағылыстурулардан пайда болатын ұрпақтың генотипі мен фенотиптерін болжау үшін қолданылады. Төменде бір генді немесе моногибридті будандастыру бейнеленген.
Организмнің феноитпі гомозиготалы немесе гетерозиготалы екендігін айқындау үшін талдаушы будандастыруды қолдануға болады.
Пеннетт торларын моногибридті шағылыстырудағы негізгі ережелерді сақтай отырып, екі генді немесе дигибридті шағылыстыру үшін пайдалануға болады. Алайда, бұл кезде гаметалар саны көбірек болғандықтан, кестеде торлар көбірек болуы керек.
Генетикадағы ықтималдықтар
Пеннет торларына қатысты екі ықтималдық ережесі көбейту ережесі және қосу ережесі болып табылады.
Көбейту ережесінде екі (немесе одан да көп) тәуелсіз оқиғаның бірге пайда болу ықтималдығын жеке оқиға ықтималдығын көбейту арқылы есептеуге болатындығы айтылған.
Кейбір генетика мәселелерінде сізге бірнеше оқиғаның кез келген біреуінің пайда болу ықтималдығын есептеу қажет болуы мүмкін. Бұл жағдайда сізге тағы бір ықтималдық ережесін - қосу ережесін қолдану қажет болады. Қосу ережесі бойынша, бірін-бірі жоққа шығаратын бірнеше оқиғаның кез келгенінің пайда болу ықтималдығы оқиғалардың жеке ықтималдылықтарының қосындысына тең.
Жалпы қателіктер мен қате түсініктер
- Доминантты белгілер әрдайым жиі кездеседі. Кейбір адамдар доминантты белгіні популяцияда жиі кездеседі деп ойлауы мүмкін, бірақ "доминант" термині аллельдің басқа аллельге салыстырғанда басымдылық көрсетуін білдіреді. Бұған мысал ретінде Хантингтон ауруын келтіруге болады. Хантингтон ауруы доминантты аллельден туындағанымен, Америка Құрама Штаттарында тек шамамен 30,000 адамға әсер етеді.start superscript, 1, end superscript.
- Белгілер әрқашан бір геннің өнімі бола бермейді. Мысалы, адамдарда көздің түсімен байланысты кем дегенде 3 түрлі ген бар. Сонымен қатар, кейде бір геннің екіден көп аллелі болуы мүмкін. Мысалы, мысықтардың жүн түсін анықтайтын бір геннің 3 түрлі аллелі бар.
Талқылауға қосылғыңыз келе ме?
Әзірге посттар жоқ.